Cyrih, 1 nëntor 2024
Mbrëmë, me ftesë dhe organizim të Shoqatës së Studentëve Shqiptarë, Kryeministri i Republikës së Kosovës, Albin Kurti, mbajti një ligjëratë për studentë të Universitetit të St. Gallen (HSG) dhe pati një diskutim e bashkëbisedim me studiuesin e njohur të marrëdhënieve ndërkombëtare, Prof. Dr. Christoph Frei, mbi temën “Investimi në të ardhmen e Kosovës: roli i politikës dhe ekonomisë në formësimin e mundësive dhe tejkalimin e sfidave për gjeneratat e ardhshme”.
Në adresimin e tij ai foli për progresin demokratik të njohur tashmë ndërkombëtarisht dhe rritjen ekonomike, si dhe lidhjen në mes tyre. Kryeministri Kurti para studentëve argumentoi se Republika e Kosovës ofron një rast dhe shembull studimi për tezën e nobelistëve në ekonomi, Daron Acemoglu, Simon Johnson, dhe James A. Robinson, duke qenë se përparimi i vendit tonë në vitet e fundit ka treguar pikërisht se forcimi i institucioneve demokratike mund të sjellë përfitime ekonomike.
Ajo që e bën vendin tonë shembull të duhur për shkencëtarët të socialë, u shpreh kryeministri, është fakti se vendi ynë nxjerr në pah lidhjen kauzale me të cilën përpjekjet për demokratizim mund të çojnë në përfitime ekonomike.
“Së pari, kompanitë e huaja janë më të gatshme që të investojnë në një vend ku nuk detyrohen të paguajnë mito për zyrtarë publikë në mënyrë që të futen në tregun vendas. Së dyti, qytetarët dhe bizneset janë më të gatshme që të paguajnë taksat kur e dinë që paratë e tyre do të shpenzohen me përgjegjësi nga shteti, në vend se të mbushin xhepat e politikanëve të korruptuar dhe të afërmve të tyre. Dhe së treti, kur njerëzit janë optimistë për drejtimin e qeverisë dhe të vendit, ata janë të prirur të shpenzojnë në vend se të kursejnë. Në të tri këto rrafshe, reformat tona kanë ndihmuar shtytjen përpara të progresit tonë ekonomik”, u shpreh kryeministri Kurti.
Përveç këtyre tre faktorëve, kryeministri veçoi edhe një faktor të katër në rastin e Kosovës: socialdemokracinë.
“Për ne, një shoqëri njëmend demokratike nuk është vetëm një shoqëri që përdorë procedurat e vendimmarrjes me shumicë e pa ndikime korruptive; një shoqëri demokratike është edhe ajo që siguron një shpërndarje të gjerë të mundësive dhe burimeve shoqërore mes qytetarëve, si anëtarë plotësisht të barabartë të shoqërisë”, tha kryeministri Kurti.
Me këtë rast, ai përmendi politikat, masat dhe programet përmes së cilave është ndarë dhe rishpërndarë rritja ekonomike te qytetarët sikurse janë; shtesat për lehona dhe fëmijë, arsimi publik falas, bursat studimore për studente vajza dhe gra dhe studentë nga radhët e komuniteteve joshumicë, investimet në efiçiencë të energjisë, rritja e pagave në sektorin publik dhe e pensioneve, rritja e pagës minimale, masat e punësimit për të rinj, investimet në shëndetësi dhe shërbime publike, dhe mundësitë dhe mbështetja e qeverisë që diaspora të mund të investojë në Kosovë.
Pas adresimit, kryeministri Kurti iu përgjigj pyetjeve të ngritura nga studentë, teksa i falënderoi përzemërsisht për mundësinë për të bashkëbiseduar dhe për mikpritjen e ngrohtë.
Fjala e plotë e kryeministrit Kurti:
Profesor Dr. Christophe Frei,
Të nderuar pedagogë dhe studentë të Universitetit të St. Gallenit,
Përfaqësues të Shoqatës së Studentëve Shqiptarë HSG,
Të nderuar të ftuar,
Zonja dhe zotërinj,
Motra dhe Vëllezër,
Mirëmbrëma të gjithëve,
Faleminderit që më keni këtu sonte. Më jep kënaqësi të madhe t’ju drejtohem në temën e kësaj ngjarjeje, “Investimi në të ardhmen e Kosovës: Roli i politikës dhe ekonomisë në formësimin e mundësive dhe tejkalimin e sfidave për gjeneratën e ardhshme”. Kjo është një temë e rëndësishme dhe në kohën e duhur dhe nuk mund të gjej vend më të mirë për të reflektuar mbi të sesa këtu, në Universitetin e St. Gallenit, një nga universitetet më të shquara të ekonomisë, financës dhe biznesit në botë. Dhe jam veçanërisht mirënjohës që profesori Frei, studiuesi i shquar, që ka ndihmuar dhe organizuar këtë eveniment dhe e kam atë si bashkëbisedues duke qenë studiues i politikës dhe i marrëdhënieve ndërkombëtare.
Titulli i kësaj ngjarjeje të paktën një gjë e madhe është e drejtë: Kur bëhet fjalë për përparimin e një vendi, politika dhe ekonomia janë të ndërthurura ngushtë. Udhëheqësit e regjimeve autokratike si Rusia dhe Kina do të donin që bota të besonte se mënyra e tyre e qeverisjes është më e favorshme për rritjen ekonomike, për shkak të stabilitetit të supozuar që regjime të tilla janë në gjendje të ofrojnë. Por ne tani e dimë se ata e kanë gabim, falë edhe hulumtimit më të fundit të laureatëve të çmimit Nobel të këtij viti në Ekonomi: Daron Acemoglu, Simon Johnson dhe James A. Robinson. Sipas gjetjeve të tyre, vendet që janë demokratizuar kanë rritur PBB-në e tyre për frymë me rreth 20 për qind gjatë dy ose tre dekadave pas demokratizimit të tyre. Siç shkruajnë Acemoglu dhe Johnson në një libër të fundit, unë i citoj ata “provat janë të qarta se demokracia është e mirë për rritjen ekonomike, për ofrimin e shërbimeve publike dhe për reduktimin e pabarazisë në arsim, shëndetësi dhe mundësi.” Kështu, kur thuhet se përparimi ekonomik dhe progresi demokratik ecin paralelisht, kjo nuk është thjesht një slogan politik, apo ajo që ne thjesht do të donim të besonim. Është një fakt empirik.
Dua të argumentoj se Republika e Kosovës ofron një rast studimor udhëzues për tezën e Acemoglu, Johnson dhe Robinson. Përparimi i vendit tonë gjatë viteve të fundit tregon saktësisht se si forcimi i institucioneve demokratike mund të sjellë përfitime ekonomike.
Përmirësimi i Kosovës në një sërë masash demokratike është konfirmuar nga shumë organizata ndërkombëtare në vitet e fundit. Për shembull, gjatë mandatit të qeverisë sonë, ne kemi përmirësuar 21 vende në Indeksin e Perceptimit të Korrupsionit të Transparency International. Ne jemi të parët në Ballkanin Perëndimor dhe ndër nëntë vendet më të mira në botë për sa i përket përparimit demokratik, sipas Indeksit të Demokracisë Zgjedhore të Institutit V-Dem. Renditja e Gallup këtë vit për Ligjin dhe Rendin e rendit Kosovën si të parën në Ballkanin Perëndimor, të dytën në Evropë dhe të pestën në botë. Dhe në mënyrë të ngjashme, ne jemi të parët në Ballkanin Perëndimor, të dytët në Evropë dhe të tretët në botë për përmirësimin e lirive civile dhe të të drejtave politike, sipas raportit të Freedom House për 2023.
Progresi ynë ekonomik në të njëjtën periudhë kohore ka ndjekur një trajektore të ngjashme rritëse. Rritja e PBB-së ka qenë mesatarisht 6.2% gjatë tre viteve të fundit, më e larta në rajon. Ne kemi dyfishuar eksportet. IHD-të janë rritur gjithashtu me 134% gjatë mandatit tonë deri më tani; dhe një raport i këtij gushti nga FDI Intelligence, i sponsorizuar nga Financial Times, e renditi Kosovën në vendin e dytë në Evropën në zhvillim — dhe të pestën në botë — për tërheqjen e nivelit më të lartë të IHD-ve në raport me PBB-në. Nga tremujori i parë i vitit 2021 deri në tremujorin e parë të 2023, shkalla e papunësisë ra nga 25.8% në 10.7%. Kjo nuk është vetëm rezultat i hapjes së vendeve të reja të punës, por edhe për shkak të bizneseve që dikur operonin në tregun e zi apo në zonën gri, duke u regjistruar përfundimisht në shtet. Dhe e gjithë kjo ka çuar në një rritje të dukshme me 2/3 e të ardhurave tatimore në tre vitet e fundit, pa ndryshime të mëdha në politikën fiskale.
Prandaj është e pamohueshme që progresi demokratik dhe ekonomik në Kosovë kanë ecur paralelisht. Por ajo që e bën vendin tonë një shembull të pjekur për shkencëtarët socialë është se ai zbulon diçka në lidhje me zinxhirin shkakësor me anë të të cilit përpjekjet e demokratizimit mund të çojnë në përfitime ekonomike. Së pari, kompanitë e huaja janë shumë më të gatshme të investojnë në një vend nëse nuk detyrohen të korruptojnë zyrtarët publikë për të hyrë në tregun vendas. Së dyti, individët dhe bizneset kanë më shumë gjasa të paguajnë pjesën e tyre të drejtë të taksave kur e dinë se paratë e tyre do të shpenzohen me përgjegjësi nga shteti, në vend që të mbulojnë xhepat e politikanëve të korruptuar dhe të afërmve të tyre. Dhe së treti, kur njerëzit janë optimistë për drejtimin e qeverisë dhe vendit, ata priren të shpenzojnë në vend që të kursejnë. Në të gjitha këto mënyra, reformat tona demokratike e kanë ndihmuar fuqinë përpara përparimin tonë ekonomik.
Përveç këtyre tre faktorëve shkakësor, ekziston një i katërti që është ndoshta më unik për Kosovën — dhe gjithashtu më interesant për ndërtimin e një të ardhmeje edhe më shpresëdhënëse, por edhe për filozofët, studiuesit, studiuesit dhe ekonomistët në këtë audiencë sonte. Nën qeverinë tonë, demokracia do të thotë shumë më tepër sesa kuptimi i ngushtë në të cilin shumë njerëz e kuptojnë atë. Sipas këtij kuptimi të ngushtë, demokracia është thjesht një procedurë për marrjen e vendimeve me shumicë votash, ndoshta e plotësuar nga vlera të tjera procedurale të lidhura, si sundimi i ligjit dhe antikorrupsioni.
Megjithatë, qeveria jonë aspiron të jetë demokratike edhe në një kuptim shumë më të gjerë: atë të demokracisë sociale. Për ne, një shoqëri vërtet demokratike nuk është vetëm një shoqëri që përdor procedurat e vendimmarrjes mazhoritare pa ndikime korruptive; është gjithashtu ai që siguron një shpërndarje të gjerë të mundësive dhe burimeve sociale midis qytetarëve, të konceptuar si anëtarë plotësisht të barabartë të shoqërisë. Investimi në të ardhmen e Kosovës nënkupton investimin në të ardhmen e të gjithë njerëzve tanë, pa përjashtim. Pikërisht këtë sens më të gjerë të demokracisë iu drejtua filozofi amerikan John Rawls kur parashtroi idealin e barazisë demokratike.
Çfarë do të thotë konkretisht ideali socialdemokrat në praktikë për qytetarët e Kosovës sot? Kjo do të thotë që Qeveria Demokratike punon për të siguruar që të gjithë – veçanërisht ata që janë më në nevojë – të marrin një pjesë të drejtë të përfitimeve nga zgjerimi ekonomik i viteve të fundit. Për shembull, nën qeverinë tonë:
familjet tani marrin subvencione për të ndihmuar në lehtësimin e barrës financiare të rritjes së fëmijëve;
studentët bachelor dhe master ndjekin universitetet publike plotësisht pa pagesë;
Studentët e pakicave etnike dhe studentet femra që studiojnë Inxhinieri Teknologjike Shkencore, fushat e Matematikës, kanë të drejtë për mbështetje shtesë për bursa;
Pacientët me kancer, diabet dhe sëmundje të tjera kanë më shumë shpenzime të mbuluara, për shkak të një buxheti gati të trefishuar të buxhetit të shtetit të dedikuar për blerjen e barnave esenciale; dhe ata gjithashtu përfitojnë nga blerjet tona të shumta të teknologjive më të fundit mjekësore;
familjet që investojnë në efiçencën e energjisë marrin mbështetje nga qeveria për të përballuar kostot e këtij investimi;
Punëtorët thelbësorë si mjekët, mësuesit, zjarrfikësit, oficerët e policisë dhe ushtarët, të gjithëve u janë dyfishuar ose më shumë se dyfishuar pagat e tyre;
se paga minimale për punonjësit e sektorit privat dhe publik është pothuajse trefishuar;
Pensionet për të gjitha kategoritë e përfituesve janë rritur ndjeshëm;
bizneset shpërblehen për punësimin e të rinjve nga mosha 18-29 vjeç dhe personat pa anëtarë të familjes të punësuar;
dhe diaspora jonë shumë e suksesshme tani ka të drejtë për mbështetjen e qeverisë për të investuar në Kosovë.
Këto janë vetëm një pjesë e vogël e mënyrave në të cilat ideali i barazisë demokratike ka përmirësuar drejtpërdrejt dhe dukshëm jetën e një qytetari mesatar të Kosovës.
Ajo që rrallë vlerësohet është se, si çështje konceptuale, edhe kuptimi i ngushtë procedural i demokracisë është i pandashëm nga një ideal më i thellë i barazisë. Merrni, për shembull, parimin më themelor të demokracisë procedurale: një person, një votë. Ky është një parim themelor egalitar. Në momentin kur disa njerëzve u jepen më shumë vota se të tjerëve, ne nuk kemi më një shoqëri të vërtetë demokratike – as në kuptimin e ngushtë procedural. Ajo që nxjerr në pah është se demokracia procedurale dhe demokracia sociale mbështeten në të njëjtin ideal themelor: idealin e qytetarëve si persona të barabartë.
Shembulli i Kosovës ndihmon për të demonstruar se dy nocionet e demokracisë po e përforcojnë njëri-tjetrin edhe në praktikë. Kur të gjithë qytetarët kanë një zë të barabartë dhe një votë të barabartë në zgjedhjen e përfaqësuesve të tyre politikë, qeveria është e motivuar të sigurojë që përfitimet e rritjes ekonomike të shpërndahen gjerësisht në të gjithë popullsinë duke mos lënë askënd pas. Dhe anasjelltas, kur këto përfitime shpërndahen gjerësisht, qytetarët kanë shumë më pak gjasa t’u drejtohen figurave autokratike që premtojnë se do të zgjidhin problemet e tyre duke minuar institucionet demokratike dhe shtetin e së drejtës dhe duke premtuar zgjidhje të thjeshta.
Kjo pikë e fundit është veçanërisht e rëndësishme për t’u mbajtur parasysh, në një kohë kur rritja e ekstremizmit të krahut të djathtë kërcënon të përfshijë disa nga demokracitë më të vjetra në botë. Për dallim nga këto vende, Kosova është shteti i ri demokratik, më i riu në Evropë, me mbi 90% popullsi monoetnike në një rajon me histori lufte, spastrimi etnik dhe gjenocidi. E megjithatë, populli ynë udhëhiqet nga një qeveri krejtësisht e paprekur nga politika antidemokratike dhe retorika e urrejtjes që janë bërë shumë të zakonshme në shoqëritë perëndimore më të vendosura dhe më të pasura. Një arsye kryesore për këtë, besoj, është se asnjë grup shoqëror nuk është harruar nga qeveria jonë – asnjë grup nuk është lënë pas, i hidhëruar për pozitën e tij inferiore, duke kërkuar dikë tjetër për të fajësuar për problemet dhe betejat e tyre të përditshme.
Të dashur miq,
Ulja e pabarazisë sociale që ka rezultuar nga shpërndarja dhe rishpërndarja e rritjes ekonomike, ka gjeneruar një unazë reagimi pozitiv – jo një rreth vicioz, por të virtytshëm. Një shpërndarje më e barabartë e burimeve çon në një rritje akoma më të madhe ekonomike, e cila përsëri mund të ndahet gjerësisht në të gjithë popullsinë. Ky është një model që e kemi parë vazhdimisht në të dhënat tona ekonomike gjatë katër viteve të fundit. Në rrethana të tilla, ka një klasë të mesme në rritje të vazhdueshme dhe nuk ka tensione sociale apo etnike që diktatorët apo demagogët t’i shfrytëzojnë për përfitime politike. Fashizmi nuk ka strehë, nuk ka pikëmbështetje në jetën tonë politike dhe në kulturën shoqërore. Përkundrazi, rryma ekonomike në rritje i ka ngritur me të vërtetë të gjitha varkat, dhe kjo e ka bërë mbështetjen popullore për institucionet demokratike në Kosovë më të fortë dhe më të përhapur se kurrë më parë.
Faleminderit shumë dhe pres me padurim pyetjet tuaja.
Last modified: 1 Nëntor, 2024