New Haven, 30 shtator 2024
Kryeministri i Republikës së Kosovës, Albin Kurti, mbajti një ligjëratë dhe bashkëbisedoi me Drejtorin Ekzekutiv të “Blue Center for Global Strategic Assessment”, Phil Kaplan dhe me studentë të Universitetit Yale, në Shkollën Jackson për Çështje Globale, përkatësisht në temën “Kosova 25 vite pas çlirimit: Progresi demokratik dhe një ekonomi në rritje – dhe rritja e kërcënimit të Rusisë dhe Serbisë”.
Përgjatë fjalës së tij, kryeministri reflektoi mbi ndryshimet që ka njohur vendi ynë dhe jetën 25 vite pas çlirimit të vendit. Theksoi dy këndvështrime për Kosovën: si një qytetar që ka analizuar dhe kritikuar qeverinë, dhe tjetra nga pozita e dikujt në qeveri.
“Nga të dyja këndvështrimet, mund të them se ky është një vend që vlerëson lirinë për të ndërtuar një shoqëri demokratike të bazuar në sundimin e ligjit”, tha kryeministri, duke shtuar rëndësinë e historisë, aleatëve tanë kryesorë dhe kohezionit demokratik.
“Rritja, veçanërisht gjatë tri viteve e gjysmë të fundit në qeverisjen tonë, është arritur në përputhje me vlerat demokratike. Një nga pikat më të forta të vendit tonë është koherenca ndërmjet politikës sonë të jashtme dhe asaj të brendshme. Ne jemi në thelb një aleat i demokracive liberale. Kjo do të thotë se ne i bashkohemi sanksioneve kundër Rusisë, duke investuar gjithashtu në reformat e energjisë së ripërtëritshme brenda vendit. Kjo e bën partneritetin tonë me aleatët tanë autentik dhe formëson çdo aspekt të qeverisjes sonë”, u shpreh kryeministri Kurti.
Ai shtoi se koherenca midis vlerave dhe veprimit, si brenda ashtu edhe në politikat e jashtme, ka çuar drejt stabilitetit institucional që i nevojitet vendit tonë, ku rendi liberal demokratik me një qeveri socialdemokrate, është ajo që ne besojmë dhe njerëzit duan më shumë.
Kryeministri Kurti tha se e ardhmja e vendit tonë kërkon që të jemi optimistë dhe vigjilentë dhe se sukseset e Kosovës janë shenja të një të ardhmeje të ndritur.
“Ndërsa vazhdojmë me reformat dhe punojmë drejt integrimit të plotë në NATO dhe Bashkimin Evropian, rruga jonë është e qartë: të qëndrojmë të palëkundur në vlerat tona, të punojmë shumë, drejt inovacionit dhe prosperitetit. Dhe kjo është arsyeja pse Kosova është një histori kaq e suksesshme. Është një shembull i qartë i një mesazhi të thjeshtë por të fuqishëm: se demokracia mund të lulëzojë, pavarësisht nga të gjitha sfidat, kërcënimet dhe pasiguritë. Shpresa dhe forca e popullit është fitorja më e madhe dhe më e qëndrueshme”, përfundoi kryeministri Kurti.
Fjala e plotë e kryeministrit Kurti:
Të nderuar studentë dhe profesorë,
Është një nder dhe kënaqësi e veçantë të japim leksionin inaugurues të Qendrës së re Blu për Vlerësimin Strategjik Global të Yale, e cila ekzaminon me vend natyrën ndërdisiplinore të krijimit të shtetit. Si kryetar qeverie, sa herë që ndihesh i nderuar apo i përulur, kujton se përfaqëson një vend dhe të gjithë popullin e tij. Nuk ka të bëjë kurrë me ju personalisht. Pra, po, e pranoj këtë nder sepse besoj se Kosova është një shembull kryesor i vetë temës së diskutimit – domethënë evolucioni i suksesshëm dhe dramatik nga një popull i mbijetuar nga gjenocidi në një demokraci funksionale dhe një ekonomi në rritje në vetëm 25 vjet.
Kur kërkohet të reflektojë, historia paraqet një paradoks në dukje: disa gjëra ndryshojnë ndjeshëm, ndërsa të tjera mbeten të njëjta. Kjo ligjëratë reflekton për të dyja – gjërat që mbeten konstante dhe dinamikën gjithnjë në ndryshim të Kosovës, apo për jetën politike të çdo vendi.
Kur vizitoj SHBA-në, më kujtohen ndryshimet e shpejta teknologjike. Ndonjëherë duket sikur jemi në majë të diçkaje transformuese, edhe kur nuk e kemi kuptuar plotësisht realitetin aktual. Shumë prej jush, sigurisht, kanë ndjekur diskutimin se sa larg ka evoluar AI gjeneruese, sa shpejt po ndihen efektet e saj dhe cilat do të jenë pasojat. Opinionet për këtë çështje ndryshojnë shumë. Këtu ka një ndjenjë risie, një dinamizëm dhe kapacitet për inovacion, që kam vënë re se është më pak e theksuar në anën tjetër të Atlantikut.
E megjithatë, disa gjëra mbeten të pandryshuara, megjithëse mund të marrin forma të ndryshme. Pasiguria rreth zgjedhjeve të ardhshme është konstante – në atë që është quajtur viti i zgjedhjeve. Jemi në një gjendje të vazhdueshme analize se cilat aspekte të një fushate mund të jenë të dëmshme për rezultatin përfundimtar në nëntor. Dhe, sigurisht, temat që janë në qendër të këtyre zgjedhjeve – gjinia, ekonomike dhe forma të tjera të pabarazisë – vazhdojnë. Edhe në vitin 2024, mes gjithë ndryshimeve të paprecedentë, disa gjëra mbeten të gjelbërta, siç është pyetja qendrore: Si të forcohet demokracia? Dhe në kohë krize, si ta shpëtojmë atë?
I njëjti paradoks – kjo bashkëjetesë ndryshimi dhe vazhdimësie – është e pranishme edhe në jetën politike dhe të përgjithshme të Kosovës. Ndërsa ne në Evropë mund të mos jemi në ballë të përparimit teknologjik në të njëjtën masë, vendi megjithatë është transformuar. Nëse e keni parë Kosovën gjatë 25 viteve të fundit, mund të mos e njihni sot. Këtë vit, pasi ne pritëm shumë udhëheqës të huaj gjatë festimeve tona, as ata nuk mundën. Unë do të argumentoja se ne kemi bërë transformime politike monumentale.
Prezantimi i zotit Kaplan më kthen në ditët e mia studentore. Protestat e viteve 1980 në Kosovë ishin një pikë kthese – kanarina në minierën e qymyrit. Nga fundi i viteve ’80, autonomia që Kosova gëzonte që nga viti 1974 u revokua, duke bërë që Sllovenia të bëjë thirrje për njohjen e të drejtave të njeriut dhe qytetarit në Kosovë. Ndërsa shkeljet u përkeqësuan, thirrjet bënë jehonë në të gjithë Evropën dhe Perëndimin. Dhe kur iu bashkova protestave në fund të viteve ’90-që do të thoshte të rrihesha brutalisht nga policia serbe- ishte thirrja e fundit për të ndaluar dhunën para se ajo të përshkallëzohej. Disa muaj më vonë, shpërtheu lufta, duke rezultuar në gjenocid dhe krime të tjera që Gjykata Ndërkombëtare Penale për ish-Jugosllavinë më vonë i quajti “krime kundër njerëzimit”.
Tani, vendi udhëhiqet nga një qeveri që zgjidhet lirisht, ku inkurajohen protestat dhe ku policia punon për njerëzit. Këtë e dëshmon sondazhi i fundit i Gallup, i cili e rendit Kosovën në mesin e 10 vendeve më të mira në mbarë botën për rezultatin e Indeksit të Ligjit dhe Rendit, duke na vendosur në mesin e kombeve si Norvegjia dhe Zvicra. Është një vend ku arsimi inkurajohet, universitetet publike tani janë pa pagesë për studentët bachelor dhe master dhe ku 50% e studentëve të STEM, shkencës, teknologjisë, inxhinierisë dhe matematikës janë gra. Organizatat ndërkombëtare na njohin si një “demokraci elektorale”.
Ndryshimi nxit imagjinatën e mëtejshme, sjell pasiguri dhe rrit frikën. Në kohë pasigurie, ne duhet të bazojmë veten në atë që mbetet konstante, pavarësisht nga rrethanat ose vendndodhja. Për ne, kjo konstante është historia jonë e origjinës – ajo për të cilën po luftonim.
Një vend duhet të përcaktojë se çfarë përfaqëson; ai nuk mund ta përkufizojë veten vetëm me atë që kundërshton. Çdo popull ka një histori origjine që e ndjek gjatë gjithë historisë. Për ne, çlirimi është ajo histori dhe na ndikon thellësisht. Historia e origjinës së SHBA-së, e rrënjosur gati dy shekuj e gjysmë më parë, ende ndikon në dinamizmin dhe vlerën e lirisë në këtë vend. Historia jonë është ende në kujtesën tonë të gjallë. Ndikimi i tij është i thellë dhe aktual.
Unë kam dy këndvështrime për Kosovën. I referohem emrit të vendit në shqip, që besoj se është më autentik për mua, si folës amtare i shqipes. Një perspektivë është si një i huaj, një qytetar që ka analizuar dhe kritikuar qeverinë. Tjetri është nga pozita e dikujt në pushtet. Nga të dyja këndvështrimet, mund të them se ky është një vend që vlerëson lirinë për të ndërtuar një shoqëri demokratike të bazuar në shtetin e së drejtës.
Historia jonë e origjinës përmban shumë nga turmat që ndihmuan në formësimin e vendit dhe vazhdojnë të informojnë vizionin tonë. Historia jonë është ajo e kërkimit të njohjes së të drejtave të njeriut. Është një histori e njohjes së gjendjes sonë nga aleatët tanë – veçanërisht fuqitë e mëdha si SHBA, MB, Gjermania, Italia dhe Franca – të kohezionit demokratik dhe të nderimit të përpjekjeve të shumë njerëzve duke krijuar institucione të forta dhe transparente që, në thelbin e tyre, u shërbejnë të drejtave të njeriut dhe idealit të qytetarisë së lirë dhe të barabartë.
Popullsia jonë shtrembëron të rinjtë, me një moshë mesatare 34 vjeç. Me atë rini, ne duhej të përqafonim një vizion, sepse pasojat e menjëhershme të luftës u shënuan nga shkatërrime të mëdha dhe pasiguri të vazhdueshme – madje edhe statusi i vendit ishte i pazgjidhur. Në vitin 2000, PBB-ja jonë ishte vetëm 1.8 miliardë dollarë. Këtë vit, për herë të parë në historinë tonë, PBB-ja jonë arriti dyshifrore.
Por rritja, veçanërisht gjatë tre viteve e gjysmë të fundit nën qeverinë time, është arritur në përputhje me vlerat demokratike. Një nga pikat më të forta të vendit tonë është koherenca ndërmjet politikës sonë të jashtme dhe asaj të brendshme. Ne jemi në thelb një aleat i demokracive liberale. Kjo do të thotë se ne i bashkohemi sanksioneve kundër Rusisë duke investuar gjithashtu në reformat e energjisë së pastër brenda vendit. Kam parë raste kur qeveritë janë demokratike në politikën e jashtme, por më pak në politikat e tyre të brendshme, dhe kjo plasaritet më shpejt se vonë.
Kjo e bën partneritetin tonë me aleatët tanë autentik dhe informon çdo aspekt të qeverisjes sonë.
Duke iu rikthyer analogjisë së ndryshimit kundrejt vazhdimësisë, ka diçka që është e pandryshuar, një pyetje kryesore për sigurinë në Evropë, dhe natyrisht, edhe në Ballkanin Perëndimor. Lufta në Ukrainë është lufta e parë evropiane në më shumë se njëqind vjet, në të cilën Ballkani Perëndimor nuk ka marrë pjesë. Por kjo nuk do të thotë se ne jemi të paprekur.
Ne jemi veçanërisht të cenueshëm ndaj agresionit rus sepse Serbia mban lidhje të ngushta me Rusinë. Lidhjet nuk janë thjesht historike apo fetare; të dy vendet janë të ndërthurura thellë në ekonomitë dhe ideologjinë e tyre—Rusia ka shumicën e aksioneve në kompanitë serbe të energjisë, për shembull dhe investimet ruse në Serbi janë rritur tetëfish që nga pushtimi i Ukrainës. Por ndikimi shtrihet shumë përtej fushave të energjisë dhe inteligjencës, duke arritur në universitete, media dhe sferat më të gjera kulturore dhe intelektuale. Serbia është i vetmi vend evropian – përveç Bjellorusisë – që refuzon të vendosë sanksione ndaj Moskës për luftën në Ukrainë. Ajo gjithashtu nuk ka shprehur kurrë ndonjë kundërshtim për ndonjë luftë tjetër që Rusia ka zhvilluar, përfshirë luftën në Gjeorgji dhe pushtimin e Ukrainës në vitin 2014. Kjo aleancë ka ftuar edhe prezencën e Kinës, e cila është partneri kryesor tregtar i Serbisë jashtë BE-së. Ekziston një ndjenjë se thellësia dhe gjerësia e lidhjeve midis Rusisë dhe Serbisë, dhe rrjedhimisht ndikimi i drejtpërdrejtë i Rusisë në rajon, janë nënvlerësuar nga figurat politike perëndimore.
Për ne, kërcënimi nuk është teorik. Pothuajse saktësisht një vit më parë, rreth 100 trupa paraushtarake serbe hynë në vendin tonë dhe hapën zjarr mbi policinë tonë, duke vrarë një rreshter. Pavarësisht zhvillimeve teknologjike dhe informacionit të gjerë në dispozicion për identifikimin e autorëve, nuk ka asnjë përgjegjësi nga Serbia. Kërcënimi serb dhe rus rrezikon vazhdimisht edhe vendet e tjera në rajon. Për shembull, Rusia u përpoq pa sukses të blinte Portin e Tivatit në Mal të Zi në vitin 2015. Një vit më pas, ajo orkestroi një grusht shteti kundër kryeministrit të atëhershëm Milo Gjukanoviç.
Ne jemi shumë të vetëdijshëm për rajonin ku operojmë. Ne synojmë të udhëhiqemi nga vlerat demokratike duke i përshtatur ato me kontekstin tonë, duke formuar strukturat tona ushtarake, ekonomike, sociale dhe politike. Ushtarakisht, ne fokusohemi në garantimin e sigurisë së qytetarëve tanë dhe lirinë e tyre nga kërcënimet. Ky fokus ka nxitur rritjen e shpenzimeve tona të mbrojtjes dhe ne kemi përfituar shumë nga prania e NATO-s, e cila na ka ndihmuar të ndërtojmë dhe fuqizojmë Forcën e Sigurisë së Kosovës. Për shembull, ne kemi tejkaluar 2% të PBB-së që shpenzimet për ushtrinë tonë.
Kjo koherencë midis vlerave dhe veprimit – si brenda ashtu edhe në punët e jashtme – ka çuar në stabilitetin institucional që i nevojitet vendit tonë. Rendi liberal demokratik me një qeveri socialdemokrate, është ajo që ne besojmë dhe njerëzit duan më shumë.
Qeveria jonë do të përballet me zgjedhje vitin e ardhshëm. Do të jetë hera e parë në periudhën e pas-pavarësisë që do të kemi plotësuar një mandat të plotë katërvjeçar. Qeveria jonë ka arritur shumë të para. Është hera e parë që ne e bëjmë publik arsimin e lartë falas në vendin tonë. Është hera e parë që kompanitë në pronësi publike kanë filluar të operojnë në një pikë fitimi ose në pikën më të ulët. Është gjithashtu hera e parë që shërbimet tona institucionale shtrihen në pjesën veriore të vendit, e cila më parë ishte kthyer në një zonë thuajse të paligjshme të shfrenuar nga krimi. Është hera e parë që ne japim subvencione universale për nënat e reja dhe për fëmijët nën moshën gjashtëmbëdhjetë vjeç, dhe hera e parë që u japim stimuj sektorit privat për të stimuluar punësimin e të rinjve, grave dhe individëve që vijnë nga familje që janë të papunë. Qytetarët e Kosovës tashmë kanë udhëtuar pa viza në zonën evropiane të Shengenit që mbulon BE-në. Dhe ne sapo kemi përfunduar negociatat për një marrëveshje të tregtisë së lirë me EFTA e cila përbëhet nga Islanda, Lihtenshtajni, Norvegjia dhe Zvicra. Kjo është hera e dytë në javën e kaluar që një sondazh apo ngjarje na ka sjellë më pranë Norvegjisë dhe Zvicrës – që është pikërisht rezultati i dëshiruar.
Ne kemi fituar besimin e popullit tonë, siç dëshmohet nga një rritje prej 2/3 e të ardhurave tatimore gjatë mandatit tonë, pa ndryshime në politikën fiskale – një tregues i besimit të njerëzve në strategjinë e qeverisë për menaxhimin dhe shpërndarjen e burimeve.
Në këto kohë, ku faktet vihen në dyshim gjithnjë e më shumë, ky besim ka një rëndësi të madhe. 2016 ishte një vit kyç në të dy anët e Atlantikut, me zgjedhjet në SHBA dhe votimin e Brexit. Që atëherë, ndërrimet janë bërë më të theksuara dhe në raste të tilla, urgjenca dhe shkathtësia kanë më shumë rëndësi se kurrë.
Rezistenca demokratike është një shqetësim global. Sipas raportit të shkurtit të Freedom House të vitit 2024 në analizën Botërore, bota ka përjetuar gati dy dekada rënie demokratike. Kjo është përkeqësuar nga ngritja e fuqive autoritare si Kina dhe Rusia, konflikte të tilla si lufta në Ukrainë dhe përhapja e ekstremizmit të krahut të djathtë – madje edhe në vendet që dikur shiheshin si mbrojtje të demokracisë.
Për vendin tim Kosovën kjo do të thotë aleanca më të forta me aleatët demokratikë. Do të thotë gjithashtu urgjencë për t’u bashkuar me NATO-n dhe BE-në, me gjasë në atë mënyrë. Kjo urgjencë nënkupton gjithashtu një angazhim për reformat e nevojshme. Dhe të gjitha zbrazëtitë gjeopolitike të mbetura – në Ballkanin Perëndimor dhe më gjerë – do të armatosen. Në peizazhin aktual, asnjë hapësirë boshe nuk është hapësirë neutrale.
Ekziston një nevojë e madhe që demokracitë – si ato ekzistuese ashtu edhe ato në zhvillim – të qëndrojnë fort së bashku. Kjo kërkon që ne t’i shohim me kujdes kërcënimet autoritare dhe të pranojmë kufizimet e ndërtimit të urave. Nëse keni ndjekur politikën e Ballkanit Perëndimor, do të keni dëgjuar si qeverinë ashtu edhe analistët të shprehin skepticizëm për zbutjen – qoftë ndaj Beogradit apo Moskës.
Unë e kuptoj dëshirën për të bashkuar parti të ndryshme dhe ideologjikisht të kundërta – nëse është e suksesshme, është një alternativë shumë më e mirë ndaj konfliktit. Por ne kemi parë edhe kufijtë e ndërvarësisë ekonomike në sigurimin e paqes.
Lufta në Ukrainë tashmë i ka kushtuar Rusisë mbi 70,000 trupa dhe 400,000 ushtarë të tjerë të plagosur. Kjo tregon se disa vende janë të gatshme të sakrifikojnë njerëzit e tyre për të pushtuar një komb tjetër. Angazhimi i saj ndaj dhunës është i dokumentuar mirë. Që nga viti 1817, Rusia është përfshirë në 48 luftëra, me një interval mesatar prej 4.4 vjetësh mes tyre, nga fillimi i njërës deri në fillimin e tjetrës. Evropa ka bashkëjetuar prej kohësh me një Rusi imperialiste, por peizazhi aktual gjeopolitik dhe mbrojtja e të drejtave të njeriut e bëjnë një bashkëjetesë të tillë gjithnjë e më të vështirë. Ndërsa fuqia e tyre zbehet dhe bëhet shumë larg majave të imperializmit të tyre, rreziku i tyre rritet ndërsa ata kërkojnë me forcë të rifitojnë ndikimin. Mënyra se si i përgjigjemi një agresioni të tillë jo vetëm që do të formësoj marrëdhëniet tona me Rusinë, por edhe me të gjitha fuqitë e tjera autoritare. Veprimet e fuqive autoritare dhe përgjigjet e demokracive vëzhgohen nga afër nga kombet e tjera që vlerësojnë kufijtë e tyre në këto situata. Dhe kjo pyetje para nesh kërkon një përgjigje të qartë.
Historia e Kosovës është e shumëfishtë. Por në masë të madhe, është një histori suksesi – suksesi që erdhi nga lufta për të drejtat e njeriut dhe më vonë krijimi i institucioneve që i mbrojnë këto të drejta. Është gjithashtu një histori këmbënguljeje për të transformuar dhe besuar se ndryshime të mëdha politike mund të ndodhin kur ushtrohet e drejta e votës. Është një histori e rëndësisë së aleancave. Ashtu si njerëzit pasqyrojnë njëri-tjetrin përmes ndërveprimeve, ashtu bëjnë edhe vendet. Aleancat tona që nga fillimi kanë shërbyer si modele të rëndësishme në mënyrën se si ne formojmë qeverisjen dhe të ardhmen tonë. Për shembull, Këshilli i Evropës – organi më kryesor për të drejtat e njeriut në kontinent – e ka lavdëruar Kosovën si një nga mbrojtjet më të forta kushtetuese për të drejtat e njeriut dhe të pakicave në mbarë Evropën. Është gjithashtu një histori e themelimit të vetes në të vërtetat thelbësore gjatë një peizazhi në ndryshim – të vërteta që kanë frymëzuar luftën tonë të palodhshme për t’u bërë vendi më i ri në Evropë pas shpalljes së pavarësisë në 2008 dhe për të mbetur ylli ynë verior ndërsa ecim përpara.
E ardhmja e vendit tonë kërkon që të jemi optimistë dhe vigjilentë. Sukseset e Kosovës – duke u bërë demokracia lider në Ballkanin Perëndimor dhe duke përjetuar një mesatare prej mbi 6% rritje ekonomike në vitin e kaluar – janë shenja të një të ardhmeje të ndritur. Ndërsa vazhdojmë të reformojmë dhe të punojmë drejt integrimit të plotë në NATO dhe Bashkimin Evropian, rruga jonë është e qartë: të qëndrojmë të patundur në vlerat tona, të punojmë shumë, të inovojmë dhe të përparojmë.
Dhe kjo është arsyeja pse Kosova është një histori kaq e suksesshme. Është një shembull i qartë i një mesazhi të thjeshtë por të fuqishëm: se demokracia mund të lulëzojë, pavarësisht nga të gjitha sfidat, kërcënimet dhe pasiguritë. Shpresa dhe forca e popullit është fitorja më e madhe dhe më e qëndrueshme.
Faleminderit.
Last modified: 1 Tetor, 2024