Priština, 11 mart 2023.
Premijer Republike Kosovo Albin Kurti učestvovao je na skupu sa studentima povodom obeležavanja 42. godišnjice demonstracija 1981. godine u organizaciji Studentskog parlamenta Prištinskog univerziteta „Hasan Priština“.
Podešavajući se na tadašnji period, rekao je da su Demonstracije 1981. iznedrile čitavu generaciju studentskih omladinaca, zatvorenika, koji su i danas poznati kao Generacija ’81.
„Ova generacija koja bi iz zatvora proizvodila posebnu vrstu književnosti koju su sami nazvali „zatvorska književnost“, ili „književnost iz zatvora“, i koja bi svojim životima platila visok politički račun. Preko tri hiljade zatvorenika provelo bi u zatvorima oko 25 hiljada godina, pošto je 1986. godine Kosovo postalo zemlja sa najvećim brojem političkih zatvorenika u Evropi U demonstracijama je učestvovalo oko polovine ukupnog stanovništva Kosova, dok bi negde oko 1/3 prošla kroz strašne procedure ispitivanja, političkog progona i torture od strane policije i tajne službe zloglasne UDB-e“, rekao je premijer Kurti pred publikom.
U nastavku možete pronaći celi govor premijera Kurtija na obeležavanju 42. godišnjice demonstracija 1981. godine:
Poštovani poslaniče u Skupštini Republike i saradniče za nacionalno pitanje g. Hydajet Hyseni,
Poštovani potpredsednici Studentskog parlamenta Univerziteta u Prištini, Alba Lala i Bleron Beka,
Poštovani zameniče ministra odbrane u Vladi Republike Kosovo, g. Shemsi Syla,
Poštovani ostali aktivisti, organizatori i učesnici demonstracija 1981. godine, Kadri Batusha, Ramadan Gashi, Xhemajl Pllana, Ukë Thaçi, Zymer Krasniqi, Gani Krasniqi, Shefik Sadiku, Hamdi Gërvalla i Zymer Neziri,
Veoma dragi studenti
Dame i gospodo,
Sestre i braćo,
Poštovani prisutni,
U savremenoj istoriji Kosova, u gustini događaja u poslednjih dvadeset godina 20. veka, izazovno je kretati se od jednog događaja do drugog, ili odakle počinje faza i koliko se ona povezuje sa sledećom erom. I više od dve decenije nakon pada Jugoslavije, istoričari s jedne strane i tadašnji političari i aktivisti s druge, nastavljaju traganje za događajem i datumom na koji bi trebao biti fiksiran početak kraja Jugoslavije! Možda bi danas, 11. mart, mogao biti taj datum. To je zbog dva događaja koji su udaljeni jedan od drugog: prvi ću ispričati na početku, a drugi negdje na kraju.
11. marta 1981. hiljade studenata Prištinskog univerziteta demonstriralo je na ulicama grada, u masovnim demonstracijama, koje je nasilno ugušila jugoslovenska policija. Demonstrirali su upravo protiv policijskog nasilja, koje je učinjeno nad studentima nedelju dana ranije, 4. marta 1981. godine, kada su protestovali nakon spontane pobune u studentskoj menzi za bolje uslove. Istina, ova pobuna i ove studentske demonstracije bile su eksplozivne manifestacije velike količine nasilja i političke diskriminacije akumulirane tokom godina među Albancima, usled sprovođenja ugnjetavačke politike srpske vlade na Kosovu.
U ovom trenutku, sa izvorima inspiracije iz Albanije i polazeći od univerzalnog principa prava na samoopredeljenje, Albanci su u prvi plan stavili popularni slogan „Kosova Republikë“, kao politički poziv na ostvarenje zahteva demonstranata za više slobode i prava, za jednakost, za društveni napredak i politički napredak.
Tokom prethodne tri decenije, Kosovo je ostalo najnerazvijenija i najdiskriminisanija pokrajina u Jugoslaviji, dok su Albanci bili najpotlačenija etnička zajednica u celoj Evropi. Politički nedovoljno zastupljeni, diskriminisani u pristupu resursima, ekonomski eksploatisani, ograničeni u kulturnim pravima, tretirani kao građani drugog reda, a i isključeni iz mogućnosti da u potpunosti ostvare svoju političku volju, Albanci u Jugoslaviji su dospeli u krajnje nepovoljnu političku situaciju. Nakon demonstracija 1981. godine, ova situacija bi se i pravno i politički formalizirala kao „vanredno stanje“, ali, nažalost, u suprotnom smeru. Vlada Srbije je bila ta koja će objaviti „vanredno stanje“ na Kosovu, oko dva meseca nakon suzbijanja održanih demonstracija, odnosno 11. marta, 26. marta i 1. i 2. aprila 1981. god. koristeći svu silu i brutalnost državnog aparata nasilja. Svaka od ovih studentskih demonstracija, koje su podržavali i radnici i ceo narod, imala je svoje žrtve ubijenih, a za njima još mnogo premlaćivanja, progona i zatvaranja.
Demonstracije 1981. proizvele su čitavu generaciju studentskih omladinaca, zatvorenika, poznatih i danas kao Generacija ’81. Ova generacija, koja bi iz zatvora proizvodila posebnu vrstu literature koju su sami nazvali “zatvorska književnost “, ili “književnost iz zatvora”, i koja bi svojim životima platila visok politički račun. Preko tri hiljade zatvorenika provelo bi u zatvorima oko 25 hiljada godina, pošto je 1986. godine Kosovo postalo zemlja sa najvećim brojem političkih zatvorenika u Evropi. U demonstracije je učestvovalo oko polovine ukupnog stanovništva Kosova, dok bi oko 1/3 njih prošlo kroz strašne procedure ispitivanja, političkog progona i torture od strane policije i tajne službe zloglasne UDB-e.
Godina 1981. će se pretvoriti u politički kamen temeljac tadašnjeg društva, budući da je od tada bila i svojevrsni kriterijum za svačiji politički pravac. U zavisnosti od toga gde ste bili u martu-aprilu 1981. godine i kakav ste stav imali u tom periodu, svrstavali ste se u društvo ispred Vlade Srbije. Nakon demonstracija 1981. godine, samom Prištinskom Univerzitetu je promenio ime, nazvavši ga Univerzitetom Kosova u Prištini, ime koje će zadržati dve godine. Na univerzitetu, kao iu drugim delovima društva, počela je politička diferencijacija. Tako bi se diskriminacija i isključenost na osnovu etničke pripadnosti, kao i na osnovu političke lojalnosti tadašnjem režimu, tek postepeno formalizovala.
Istovremeno, oko 10 miliona poljskih radnika pristupilo je Nezavisnom samoupravnom sindikatu “Solidarnost” u Poljskoj, koji je bio prvi nezavisni sindikat u zemlji bivšeg socijalističkog bloka kojeg je država priznala. U Jugoslaviji u kojoj je dominirala Srbija, nije moglo biti reči o nečem sličnom. Grupe organizatora demonstracija 1981. osnivale su ilegalne političke organizacije, među kojima je 1982. godine i Narodni pokret za Republiku Kosovo.
Kosovo će takođe doživeti mnogo ugnjetavanja i nasilja zajedno sa otporom i protestima: politička suđenja, ubijeni zatvorenici i vojnici, politička ubistva, policijski čas, štrajkovi rudara, demonstracije 1989. i gušenje autonomije Kosova u martu 1989. godine. U tim godinama, pravnik koji je radio kao menadžer preduzeća, započeo je političku karijeru, penjući se kroz savete i centralne partijske komitete komunista Jugoslavije. Suzbijanje političkih pokreta Albanaca na Kosovu katapultiralo bi ga u vrh srpske države i same Jugoslavije. Zvao se Slobodan Milošević, ali krvavi ratovi koje je pokrenuo tokom 90-ih godina u Jugoslaviji, sa ciljem stvaranja velike Srbije, dali bi mu epitet “Balkanski kasapin”.
Upravo bi Kosovo, na kojem je on politički odgajan od 1987. do 1989. godine, pojelo glavu ovom srpskom diktatoru, koji je svojom hegemonističkom politikom izazvao smrt oko 150 hiljada ljudi u zemljama bivše Jugoslavije. Godine 2002. izveden je pred Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju u Hagu kako bi odgovarao za ratne zločine. Nakon 4 godine suđenja, Slobodan Milošević je, nažalost, preminuo 2006. godine, bez dobijanja presude suda. I za vrlo simboličnu i značajnu podudarnost, umro je tačno 11. marta, na jedan dan kao što je danas.
Od 11. marta 1981. do 11. marta 2006. između njih je punih 25 godina. Ovih četvrt veka možemo nazvati periodom zaokruženog ciklusa pada i razaranja Jugoslavije, praćenog tolikim brojem žrtava i šteta. Dok će se pokreti započeti demonstracijama 1981. godine nastaviti više od dve decenije, od juna 1999. godine kada je Kosovo oslobođeno do 2008. godine, kada je dotadašnji slogan za Republiku Kosovo, bilti proglašen političkom voljom njenog naroda u Republici Kosovo.
Prolećne demonstracije 1981. godine usledile su nakon demonstracija 1968. godine i inspirisale su i ohrabrile sve kasnije oslobodilačke organizacije i razvoje, posebno OVK.
Slava palim na demonstracijama 1981. godine i zahvalnost za njihovu aktivnost zarobljenicima Generacije 1981. godine, kao i svima koji su doprineli slobodi i državnosti Kosova!
Last modified: 13 марта, 2023