Prishtinë, 28 tetor 2023
Kryeministri i Republikë së Kosovës, Albin Kurti, mori pjesë sot në konferencën me temë “Lidershipi në kohë sfiduese”, të organizuar nga kolegji UBT.
Në fjalën e tij, si njëri nga folësit kryesor, ai foli për cilësitë fundamentale të liderit që e definojnë një lider të mirë dhe të madh.
Dy cilësitë kryesore të një lideri të mirë, sipas kryeministrit, janë efektiviteti pragmatik për të tërhequr dhe mirëmbajtur ndjekës ose mbështetës, dhe përkushtimi parimor ndaj një kauze të drejtë, sepse pragmatizmi pa parime është bosh, kurse parimi pa pragmatizëm është i pafrytshëm. Ndërkaq, duke folur për cilësitë që e përcaktojnë një lider të madh, ai tha se ata definohen nga vullneti për të sakrifikuar interesin e tyre për një kauzë më të madhe. Pra, liderët e mëdhenj janë aq të dedikuar ndaj parimeve të tyre dhe aq të vendosur për t’i mbrojtur ato në mënyrën më të mirë, sa që janë të gatshëm të sakrifikojnë interesin e tyre personal.
Si shembull të një lideri të mirë dhe të madh, kryeministri Kurti në fjalën e tij, veçoi presidentin e 16-të të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Abraham Lincoln.
Ai gjithashtu foli edhe për punën dhe kontributin e Qeverisë në nxitjen dhe përgatitjen e liderëve të së ardhmes të cilët janë efektiv në mënyrë pragmatike dhe moralisht parimor.
Fjala e plotë e kryeministrit Kurti:
I nderuar z. Edmond Hajrizi, Rektor në Kolegjin UBT,
I nderuar Z. Hugh O’Doherty, Lektor ndihmës në Universitetin e Harvardit,
Të nderuar studentë dhe profesorë,
Zonja dhe zoterinj,
Të nderuar pjesëmarrës,
Çfarë e bën një udhëheqës të mirë? Kjo pyetje e shkurtër me pesë fjalë duket e thjeshtë në sipërfaqe. Por kjo thjeshtësi sipërfaqësore maskon kompleksitetin e thellë teorik dhe rëndësinë praktike të temës në fjalë. Meqenëse jemi në një mjedis universitar, nuk duhet të përpiqemi ta fshehim atë kompleksitet. Përkundrazi, ne duhet ta përqafojmë atë. Kështu që nuk do të përpiqem t’i jap një përgjigje përfundimtare pyetjes që kam shtruar. Në vend të kësaj, unë do të ofroj disa reflektime personale mbi këtë temë, duke u mbështetur në njohuri nga fushat e filozofisë dhe historisë. Më pas do ta mbyll duke folur për atë që qeveria jonë po bën për të ndihmuar qytetarët tanë – veçanërisht të rinjtë tanë – të bëhen udhëheqës edhe më të mirë në të ardhmen, në fusha të ndryshme.
Kompleksiteti i asaj që e bën një udhëheqës të mirë rrjedh pjesërisht nga një paqartësi në vetë konceptin e mirësisë. Nga njëra anë, mirësia mund t’i referohet thjesht efektivitetit në arritjen e qëllimeve të caktuara të përcaktuara. Kështu, për shembull, një thikë e mirë është ajo që mund t’i presë gjërat në mënyrë efektive; një orë e mirë është ajo që tregon kohën me saktësi; e kështu me radhë. Por nga ana tjetër, mirësia mund t’i referohet edhe disa cilësive morale, si për shembull kur themi se dikush ka një karakter të mirë, ose ka kryer një vepër të mirë. Ky nocion moral i mirësisë është konceptualisht i ndryshëm nga nocioni i mirësisë si efektivitet.
Koncepti i mirësisë shpesh zbatohet jo vetëm për objektet ose cilësitë personale, por edhe për rolet shoqërore. Në rastin e disa prej këtyre roleve, dy nocionet e mirësisë që identifikuam më sipër mund të ndahen qartë. Për shembull, një spiun i mirë është thjesht ai që kryen detyrat e tij ose të saj që lidhen me inteligjencën në mënyrë efektive. Nëse spiuni është një person moralisht i mirë është një pyetje krejtësisht e veçantë. Për t’iu përgjigjur kësaj, ne duhet të vlerësojmë shkakun për të cilin ai ose ajo punon, si dhe motivet e tij ose të saj për ta bërë këtë.
Por në rastin e disa roleve të tjera shoqërore, ne nuk mund ta ndajmë aq lehtë efektivitetin nga cilësitë morale në vlerësimet tona. Për shembull, të qenit një baba i mirë ose një mik i mirë nuk do të thotë vetëm të jesh efektiv në kryerjen e detyrave të caktuara. Kërkon gjithashtu të kesh disa cilësi morale të karakterit. Këto cilësi lidhen me idealet etike të asaj që do të thotë të jesh prind i mirë ose mik i mirë.
Pra, ç’të themi për të qenë një udhëheqës i mirë? Fillimisht dikush mund të mendojë se lidershipi bie në kategorinë e parë: Një udhëheqës i mirë është thjesht ai që është efektiv në tërheqjen dhe mbajtjen e një grupi ndjekësish. Në këtë këndvështrim, për të gjykuar nëse dikush është një udhëheqës i mirë, nuk ka nevojë të vlerësohet mirësia morale ose e keqja e qëllimeve që ai ose ajo ndjek, ose metodave të përdorura për t’i arritur ato.
Ky, mendoj, është një gabim. Disa nga figurat më shkatërruese të shekullit të njëzetë – Hitleri, Stalini, Pinochet, Mao, Millosheviçi – ishin sigurisht efektive në tërheqjen dhe ruajtjen e ndjekësve. Në të vërtetë, efektiviteti i tyre në këtë drejtim ishte sa i tmerrshëm aq edhe shkatërrues. Por do të ishte e gabuar t’i quajmë ata udhëheqës të mirë, pikërisht sepse ishin dështime morale. Ashtu si miqësia dhe prindërimi, udhëheqja e mirë është një ideal themelor etik.
Por në çfarë konsiston saktësisht ai ideal etik? Ose, për t’u kthyer në pyetjen tonë origjinale: Çfarë e bën një udhëheqës të mirë? Ideali etik i një udhëheqësi të mirë bashkon dy cilësi thelbësore: një efektivitet pragmatik në tërheqjen dhe ruajtjen e ndjekësve, i kombinuar me një përkushtim parimor për një kauzë të drejtë. Për këtë arsye, të dyja cilësitë janë thelbësore për një udhëheqje të mirë: Pragmatizmi pa parim është bosh; parimi pa pragmatizëm është i pafrytshëm.
Ky ideal etik i lidershipit – uniteti i pragmatizmit dhe parimit – është ilustruar ndoshta më së miri në historinë amerikane nga Presidenti i 16-të i Shteteve të Bashkuara, Abraham Lincoln. Lincoln është, natyrisht, më i njohur – dhe më i dashur – për Proklamatën e tij të Emancipimit, të lëshuar në mes të Luftës Civile. Ajo Proklamatë shpalli zyrtarisht fundin e skllavërisë në shtetet rebele.
Linkoln ishte një kundërshtar personal i përjetshëm i skllavërisë. Një herë ai shkroi se “nëse skllavëria nuk është e gabuar, asgjë nuk është e gabuar”. Kështu që mund të habiteni kur mësoni se si çështje politike, ai qëndroi me vendosmëri kundër eliminimit të skllavërisë në fillim të Luftës Civile. Ai e bëri këtë për arsye të qarta pragmatike: Nëse Lincoln do të kishte bërë thirrje për fundin e skllavërisë kaq herët në luftë, ai do të kishte humbur menjëherë mbështetjen e shteteve skllevër besnikë, të cilat ishin thelbësore për suksesin ushtarak. Ai gjithashtu do të kishte humbur mbështetjen e shumicës së votuesve amerikanë – edhe në Veri, ku racizmi ishte ende i përhapur. Me fjalë të tjera, marrja e një qëndrimi të fortë kundër skllavërisë që në fillim do ta kishte bërë të pamundur fitimin e luftës – për arsye ushtarake dhe politike.
Kështu, Linkoln ishte jashtëzakonisht i kujdesshëm për ta hedhur luftën jo si një kërkim për t’i dhënë fund skllavërisë, por si një betejë për të ruajtur Bashkimin dhe për të mbrojtur demokracinë. Në Mesazhin e tij drejtuar Kongresit më 4 korrik 1861, ai theksoi se qëllimi i luftës ishte “t’i tregonte botës se ata që mund të bëjnë zgjedhje me drejtësi mund të shtypin edhe një rebelim; se kur fletët e votimit janë vendosur në mënyrë të drejtë dhe kushtetuese, nuk mund të ketë një ankim të suksesshëm për kthimin e plumbave; nuk mund të ketë apelim të suksesshëm përveç fletëvotimeve në zgjedhjet pasuese. Ky do të jetë një mësim i madh paqeje, duke u mësuar njerëzve se atë që nuk mund ta marrin me zgjedhje, as me luftë.”
Edhe Proklamata e Emancipimit – e cila u lëshua më shumë se një vit e gjysmë pas fillimit të luftës – nuk bazohej në mënyrë eksplicite në gabimin apo padrejtësinë e skllavërisë. Në vend të kësaj, Lincoln argumentoi se Shpallja ishte një masë që ishte e nevojshme për të fituar luftën: Lirimi i skllevërve do t’i motivonte ata të luftonin për Veriun dhe gjithashtu do të parandalonte Jugun nga shfrytëzimi i skllevërve për të mbështetur përpjekjet e veta të luftës. Përsëri, ky arsyetim ligjor u ofrua për arsye kryesisht pragmatike: Lincoln e dinte se nëse do të përpiqej t’i jepte fund skllavërisë thjesht për shkak të padrejtësisë së saj, ai do të gjymtonte mbështetjen demokratike për luftën. Dhe Gjykata e Lartë ka të ngjarë ta kishte bllokuar masën e tij gjithsesi: në atë kohë, praktika e skllavërisë gëzonte ende mbrojtje të qartë kushtetuese. Hedhja e Shpalljes si një domosdoshmëri e luftës ishte projektuar për të kapërcyer atë pengesë.
E gjithë kjo tregon se Lincoln ishte një politikan shkëlqyeshëm efektiv: ai dinte saktësisht se si të tërhiqte dhe të mbante mjaftueshëm mbështetje demokratike për të arritur qëllimet e tij të deklaruara për ruajtjen e Unionit dhe mbrojtjen e demokracisë. Thirrja për fundin e skllavërisë në fillim të luftës mund të kishte qenë moralisht e kënaqshme. Por në mënyrë paradoksale, do të kishte zgjatur pafundësisht ekzistencën e skllavërisë, duke e bërë të pamundur fitimin e luftës. Citimi i gabimit të skllavërisë si bazë ligjore për Shpalljen e Emancipimit do të ishte gjithashtu i kënaqshëm. Por një veprim i tillë do të kishte minuar si justifikimin e tij ligjor ashtu edhe qëndrueshmërinë e tij politike, duke mposhtur kështu qëllimin e Shpalljes në radhë të parë. Kursi që mori Lincoln ishte – të paktën pa dyshim – mënyra më efektive e mundshme për të arritur qëllimet e tij politike. Dhe ky efektivitet ishte thelbësor për të qenë një udhëheqës i mirë. Pa qenë efektiv në ruajtjen e mbështetjes së vazhdueshme politike për kauzën e tij, ai do të kishte qenë ende një person i admirueshëm moralisht. Por si udhëheqës, ai do të kishte qenë një dështim.
Por siç e kemi theksuar tashmë, efektiviteti është një kusht i domosdoshëm, por jo i mjaftueshëm për të qenë një udhëheqës i mirë. Shembulli i Linkolnit na mëson edhe këtë. Mishërimi i tij i idealit të lidershipit kishte një cilësi morale që shkonte përtej efektivitetit të thjeshtë politik. Pavarësisht nga bazat thjesht instrumentale të Shpalljes së Emancipimit, Lincoln hodhi poshtë me vendosmëri idenë e kthimit të skllevërve të liruar përsëri në robëri pasi ata nuk ishin më të nevojshëm për luftën. Kështu, ai shkroi: “Nëse [skllevërit] vendosin jetën e tyre për ne, ata duhet të nxiten nga motivi më i fortë – madje edhe premtimi i lirisë. Dhe premtimi, duke u bërë, duhet mbajtur.” Lincoln e mbajti premtimin e tij: Për të eliminuar përgjithmonë mundësinë e ri-skllavërisë pas çlirimit, ai loboi shumë – dhe me sukses – për Amendamentin e Trembëdhjetë të Kushtetutës, i cili i dha fund skllavërisë në Shtetet e Bashkuara, një herë e përgjithmonë.
Por imagjinoni sikur Lincoln të mos e kishte mbajtur premtimin e tij. Imagjinoni sikur ai t’i kishte kthyer skllevërit në gjendjen e mëparshme pasi ata nuk ishin më të nevojshëm për arritjen e qëllimeve të tij politike. Ai do të kishte qenë ende një politikan jashtëzakonisht efektiv – efektiv në ruajtjen e mbështetjes popullore të nevojshme për të vazhduar luftën, dhe përfundimisht për ta fituar atë. Por ri-skllavërimi do të kishte qenë një fatkeqësi morale – dhe, do të argumentoja, një dështim i udhëheqjes. Edhe një herë, të dyja cilësitë janë thelbësore në një udhëheqës të mirë: efektiviteti pragmatik dhe parimi moral.
Nëse një udhëheqës i mirë është ai që është edhe efektiv në mënyrë pragmatike dhe parimor moral, çfarë e bën një udhëheqës të madh? Dikush mund të tundohet të thotë se një udhëheqës i madh është ai që është edhe më efektiv dhe madje më parimor sesa një lider thjesht i mirë. Kjo është mjaft e saktë, por mund të themi më shumë. Sepse e vërteta është më e thellë: Ajo që e bën një lider të madh, do të argumentoja, është gatishmëria për të sakrifikuar interesat e tij/saj për një kauzë më të madhe. Me fjalë të tjera, udhëheqësit e mëdhenj janë aq të përkushtuar ndaj parimeve të tyre – dhe aq të vendosur për t’i mbrojtur ato parime në mënyrën më efektive të mundshme – saqë janë të gatshëm të dëmtojnë interesat e tyre personale për ta bërë këtë.
Madhështia e Linkolnit si lider manifestohet pikërisht në këtë mënyrë. Me afrimin e zgjedhjeve presidenciale të vitit 1864, ai ishte qartësisht në rrugën e duhur për të humbur. Mezi dy muaj para votimit, vetë Presidenti i shkroi kabinetit të tij mesazhin dëshpërues: “Këtë mëngjes, ashtu si disa ditë të shkuara, duket jashtëzakonisht e mundshme që kjo administratë të mos rizgjedhet.” Disa nga aleatët politikë të Linkolnit i kërkuan atij që të shtynte zgjedhjet – dhe të citonte Luftën Civile në vazhdim si një pretekst për ta bërë këtë. Por Lincoln refuzoi, si një çështje parimi: Si mund të pretendonte se po bënte një luftë për të mbrojtur demokracinë, nëse ai vetë nuk ishte i gatshëm t’i nënshtrohej gjykimit të njerëzve? Duke refuzuar përdorimin e luftës si një justifikim të përshtatshëm për të shtyrë zgjedhjet – duke u përgatitur për të pranuar humbjen e tij në kutinë e votimit – Lincoln tregoi se sa i thellë ishte përkushtimi i tij ndaj parimeve demokratike. Sigurisht, ne tani e dimë se fatet politike të Linkolnit ndryshuan shpejt për mirë. Ai u rizgjodh në mënyrë vendimtare më 8 nëntor 1864 – hera e parë në historinë botërore që një zgjedhje kombëtare u organizua në mes të një lufte civile.
Atëherë, çfarë po bën qeveria jonë për të prodhuar liderë pragmatikisht efektivë dhe me parime morale në të ardhmen? Para së gjithash, ne po përpiqemi çdo ditë të japim një shembull se si duket lidershipi parimor në një shoqëri të lirë dhe demokratike. Në dy vjet e gjysmë në detyrën tonë të deritanishme, ne kemi bërë përparim të njohur ndërkombëtarisht në fushat e të drejtave të njeriut, demokracisë dhe shtetit të së drejtës. Këtë vit, Freedom House e renditi Kosovën si të tretën në të gjithë botën për përparimin demokratik nga viti në vit. Projekti Botëror i Drejtësisë e ka renditur Kosovën të parën në Ballkanin Perëndimor për sundimin e ligjit dhe të dytën në botë për përmirësimin më të madh në sundimin e ligjit, gjatë vitit 2022. Në Indeksin e Perceptimit të Korrupsionit të Transparency International, ne kemi përmirësuar 20 vende në dy vitet e fundit. Ne kemi përmirësuar gjithashtu 22 vende në Indeksin e Lirisë së Shtypit të Reporterëve pa Kufij.
Dhe ne jemi të parët në Ballkanin Perëndimor në Indeksin e Demokracisë Zgjedhore të Institutit V-Dem. Raporti i Komisionit Evropian për vitin 2022 konfirmon se Kosova ka rritur përpjekjet e saj për të luftuar korrupsionin dhe për të forcuar demokracinë dhe sundimin e ligjit. Me fjalë të tjera, tani më shumë se kurrë, ne po demonstrojmë se është e mundur të drejtohet vendi në mënyrë efektive dhe morale.
Në të njëjtën kohë, ne po sigurojmë që suksesi i jashtëzakonshëm ekonomik i Kosovës – me një rritje mesatare rekord prej 7.9% të PBB-së gjatë dy viteve – të ndahet sa më gjerë që të jetë e mundur. Duke bërë këtë, ne po përmirësojmë solidaritetin social dhe po ushqejmë një nocion në mbarë shoqërinë se ne të gjithë kemi detyrimin të kujdesemi – madje të sakrifikojmë – për njëri-tjetrin. Për shembull, Banka Botërore e ka renditur Kosovën të parën në Ballkanin Perëndimor për paketën më të madhe fiskale (si përqindje e PBB-së) për të ndihmuar qytetarët të përballen me krizën e fundit të ushqimit dhe energjisë. 842 milionë euro janë rishpërndarë përmes këtyre skemave, si dhe në paketa mbështetëse për të ndihmuar qytetarët të përballen me inflacionin. Ne kemi rritur gjithashtu pagat e sektorit publik dhe kemi ulur ndjeshëm hendekun midis pagave më të larta dhe më të ulëta nga raporti 20 me 1, në 4.78 me 1. Kemi futur subvencione për kujdesin ndaj fëmijëve për familjet me fëmijë deri në 16 vjeç mosha. Dhe falë programit tonë të punësimit “Qeveria për Familjet”, afro 1500 familje të tjera kanë të paktën një anëtar me punë – 603 prej tyre gra. Ne po tregojmë se lidershipi nuk ka të bëjë me shfrytëzimin e pushtetit politik për të grumbulluar përfitime për veten. Përkundrazi, ka të bëjë me shfrytëzimin e asaj fuqie për të mirën e të gjithë qytetarëve – veçanërisht atyre në nevojë.
Qeveria jonë përveç që shërben si shembull moral për qytetarët, ka bërë investime të konsiderueshme edhe në sistemin arsimor të Kosovës. Ne duam të sigurojmë që të gjithë të rinjtë të kenë një mundësi të drejtë për t’u zhvilluar në liderë efektivë në fushat e tyre të zgjedhura — veçanërisht gratë e reja dhe grupe të tjera tradicionalisht të pafavorizuara. Falë përpjekjeve tona, arsimi i lartë publik në Kosovë është pa pagesë për herë të parë ndonjëherë. Për më tepër, ne kemi disbursuar rreth 4,000 bursa për studentë, duke përfshirë 2,900 në fushat STEM. Në Kosovë, gratë tashmë përbëjnë gjysmën e të gjithë studentëve STEM, krahasuar me 17% në Bashkimin Evropian. Ne gjithashtu kemi disbursuar 500 bursa për nxënës nga komunitetet rom, ashkali dhe egjiptian. Dhe ne kemi inauguruar me sukses një sistem të arsimit të dyfishtë, me 12 profile kurrikulare në 21 shkolla në 13 komuna.
Këto investime dhe iniciativa janë vetëm një shembull i kufizuar i gjithçkaje që ne po bëjmë sot për të prodhuar liderët e së nesërmes. Por ky është gjithashtu vetëm fillimi. Me përpjekjet tona të vazhdueshme dhe vazhdimisht në përmirësim në fushat e përmendura më lart, jam i bindur se ditët më të mira të Kosovës – dhe liderët e saj më të mirë – janë përpara saj.
