Kryeministri Kurti ligjëroi dhe mori pjesë në diskutimin e zhvilluar me temë “Shtetndërtimi në Kosovë: Sfidat dhe Mundësitë”, në Queens University në Belfast

Belfast, 28 shkurt 2024

Kryeministri i Republikës së Kosovës, Albin Kurti, vizitoi “Queens University” në Belfast, ku ligjëroi dhe mori pjesë në diskutimin e zhvilluar me temë “Shtetndërtimi në Kosovë: Sfidat dhe Mundësitë”.

Në fjalën e tij, kryeministri tha se “Statusi aktual i Belfast-it si ekonomia e dytë me rritjen më të shpejtë në Mbretërinë e Bashkuar, pas Londrës, përfaqëson një largim të rëndësishëm nga e kaluara e tij. Në një mënyrë të ngjashme, kam gjetur se çdo mysafir që kam pritur – pavarësisht nëse kanë raportuar apo vizituar Kosovën gjatë luftës apo pas saj – ka qenë i mahnitur nga transformimi i jashtëzakonshëm nëpër të cilin ka kaluar vendi. Prishtina, ashtu si Belfasti, qëndron si një qytet i gjallë dhe i lulëzuar mes këtij evolucioni të jashtëzakonshëm. Dhe Prishtina, ashtu si Belfasti, po bëhet shpejt një qytet i drejtuar kah teknologjia”.

Ai shtoi se si Irlanda Veriore ashtu edhe Kosova gjatë kësaj kohe po shënojnë momente të rëndësishme 25-vjeçare: Irlanda Veriore ka festuar së fundmi 25-vjetorin e Marrëveshjes të së Premtes së Mirë, ndërsa Kosova këtë qershor do të përkujtojë 25-vjetorin e çlirimit. 25 vjet është e rëndësishme sepse ofron perspektivë duke ruajtur një ndjenjë të rëndësisë dhe angazhimit me çështjet e vazhdueshme.

Më tej, kryeministri foli rreth historikut të shtetndërtimit të Kosovës, dhe sfidat me të cilat është përballur shteti por edhe qytetarët që pas pavarësisë. “Epoka në të cilën po hyjmë nuk ka të bëjë vetëm me krijimin e institucioneve; ka të bëjë gjithashtu me ndërtimin e institucioneve që ofrojnë mbështetje të fuqishme sociale për njerëzit. Bëhet fjalë për krijimin e një kornize ku individët të ndjehen të shërbyer dhe të mbrojtur nga shteti,” u shpreh kryeministri.

Përmendi dhe progresin demokratik që ka njohur Republika e Kosovës në tre vitet e fundit dhe indikatorët pozitivë të dëshmuar dhe nga matjet e rangimet ndërkombëtare. “Për qeverinë time, të jesh besnik ndaj parimeve social-demokratike do të thotë më shumë sesa promovim i drejtësisë dhe barazisë brenda kufijve tanë, por edhe përtej tyre. Republika e Kosovës kërkon jo vetëm të njihet nga bashkësia ndërkombëtare, por edhe të jetë një kontribues aktiv në adresimin e sfidave madhore me të cilat ballafaqohet bota aktualisht,” tha kryeministri.

Fjala e plotë e kryeministrit Kurti në gjuhën angleze:

Sekretari i Shtetit Heaton-Harris,
Provost Elborn,
Profesor Hughes,
Zonja dhe zoterinj,

Është vërtet një nder që kam mundësinë t’ju drejtohem sot dhe të jem në Belfast. Nuk e marr si të mirëqenë se sa e veçantë është të vizitosh këtë vend për herë të parë.

Ndonëse nuk jam një akademik nga trajnimi, besoj se jam mjaft i pajisur për të diskutuar temën e sotme, sepse kam kaluar tërë jetën time duke punuar në të. Unë jam grisur në mënyrë alternative dhe jam bashkuar përsëri në përpjekjen për të praktikuar disa nga teoritë që kam lexuar, dhe për të teorizuar disa nga përvojat që kam përjetuar.

Në ditët e kaluara, kam menduar shumë për Irlandën e Veriut dhe në mënyrë të pashmangshme se si historia është e lidhur me atë të Kosovës. Unë besoj se tema kryesore është fuqia e shpresës si një katalizator për transformimin. Nëpërmjet përvojave të mia, kam arritur të kuptoj se sa i thellë mund të jetë ky transformim, dhe Belfasti gjithashtu.

Statusi aktual i Belfast-it si ekonomia e dytë e njohurive me rritjen më të shpejtë në MB, pas Londrës, përfaqëson një largim të rëndësishëm nga e kaluara e tij. Në një mënyrë të ngjashme, kam gjetur se çdo mysafir që kam pritur – pavarësisht nëse kanë raportuar apo vizituar Kosovën gjatë luftës apo pas saj – ka qenë i mahnitur nga transformimi i jashtëzakonshëm nëpër të cilin ka kaluar vendi. Prishtina, ashtu si Belfasti, qëndron si një qytet i gjallë dhe i lulëzuar mes këtij evolucioni të jashtëzakonshëm. Dhe Prishtina, ashtu si Belfasti, po bëhet shpejt një qytet i drejtuar nga teknologjia.

Unë besoj fuqimisht se të gjitha arritjet tona në fund janë për shkak të shpresës së pamëshirshme të popullit tonë dhe përpjekjes së tyre të pangopur për të bërë përparim. Është vërtet e habitshme të merret parasysh se si këtu ashtu edhe në Kosovë, konflikti dikur dominonte çdo aspekt të jetës së përditshme. Pra, ndryshimi është i mundur, dhe paqja është gjithashtu e mundur.

Ky krahasim tërheq vëmendjen në një aspekt tjetër të rëndësishëm: si Irlanda Veriore ashtu edhe Kosova gjatë kësaj kohe po shënojnë momente të rëndësishme 25-vjeçare. Irlanda e Veriut ka festuar së fundmi 25 vjetorin e Marrëveshjes së së Premtes së Mirë, ndërsa Kosova këtë qershor do të përkujtojë 25 vjetorin e çlirimit. 25 vjet është e rëndësishme sepse ofron perspektivë duke ruajtur një ndjenjë të rëndësisë dhe angazhimit me çështjet e vazhdueshme.

Tani, 25 vjet pas ndërhyrjes së NATO-s, është e natyrshme që ne e gjejmë veten duke hyrë në një fazë të re rritjeje për vendin tonë. 25 vitet e para në Kosovë iu dedikuan vendosjes së bazave për pavarësi dhe më pas vënies në veprim të kësaj pavarësie. Kjo përfshinte krijimin dhe rregullimin e institucioneve vendase, një proces i ngjashëm me thurjen e një rrjete delikate që kërkon rregullim të vazhdueshëm. Për më tepër, në shkallë ndërkombëtare, ajo kërkonte në radhë të parë sigurimin e njohjes së të drejtës sonë për të ekzistuar. Më 17 shkurt 2008 ne shpallëm zyrtarisht pavarësinë tonë si shtet sovran. Por vetëm më shumë se dy vjet më vonë, më 22 korrik 2010, shtetësia jonë u konfirmua nga Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë. Mendimi i rëndësishëm këshillimor i Gjykatës u lëshua në përgjigje të një kërkese të iniciuar nga vetë Serbia në Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së. Por lëvizja e Serbisë rezultoi mbrapsht, pasi opinioni rezultues i Gjykatës konkludoi në mënyrë eksplicite se shpallja e pavarësisë së Kosovës nuk shkel të drejtën ndërkombëtare.

Arritjet e vendit tonë nuk kanë qenë pa sprova të tjera të mëdha, më e tmerrshmja prej të cilave është lufta e vazhdueshme për të ushqyer dhe ruajtur shpresën e popullit tonë. Ka pasur periudha në historinë e fundit të Kosovës ku kjo shpresë rrezikonte të shuhej, me korrupsionin që shfaqej si kërcënimi kryesor. Megjithatë, në vitin 2019, kur qeveria jonë fitoi zgjedhjet tona të para, ne treguam se sa e qëndrueshme është kjo shpresë. Njerëzit dëshironin shumë për ndryshim dhe e pranuan atë. Ata mirëpritën një qeveri që jo vetëm përfaqësonte rininë në moshë, por mishëronte edhe një perspektivë të re dhe një mendim novator.
Pra, për mendimin tim, demokracia është sistemi më i mirë i qeverisjes përmes të cilit mbahet gjallë kjo shpresë. Nganjëherë, qeveritë me prirje të majtë kritikohen për shkak të mungesës së theksit të tyre te vlerat identitare. Në të vërtetë, demokracia ndonjëherë mund të duket e thatë dhe pa ndjenja kur krahasohet me lartësitë emocionale të çlirimit apo pavarësisë, apo edhe me propagandën joshëse të një regjimi apo diktatori fashist.

Megjithatë, qeverisja e mirë mbështetet në rutinën e përditshme. Eksitimi i jetës nuk duhet të vijë nga pyetja nëse shërbimet publike do të funksionojnë, apo nëse të drejtat e njeriut do të respektohen. Qeverisja duhet të jetë e qëndrueshme, duke bërë përmirësime të vogla me kalimin e kohës: një valë në rritje që ngre të gjitha varkat dhe nuk lë pas asnjë qytetar.

Epoka në të cilën po hyjmë nuk ka të bëjë vetëm me krijimin e institucioneve; ka të bëjë gjithashtu me ndërtimin e institucioneve që ofrojnë mbështetje të fuqishme sociale për njerëzit. Bëhet fjalë për krijimin e një kornize ku individët të ndjehen të shërbyer dhe të mbrojtur nga shteti.

Unë jam kryetar i një partie socialdemokrate. Dhe si kryeministër jam përpjekur të qeveris sipas parimeve socialdemokrate. Kjo do të thotë të merren seriozisht elementët “socialë” dhe “demokratikë” të asaj formule. Në të vërtetë, qeveria jonë ka treguar se si përparimi socio-ekonomik dhe përparimi demokratik shkojnë dorë për dore. Jo zhvillim pa demokraci, apo anasjelltas.

Suksesi në rritje i reformave demokratike të Kosovës është dokumentuar në mënyrë të pavarur. Që kur morëm detyrën tre vjet më parë, ne kemi përmirësuar 21 vende në Indeksin e Perceptimit të Korrupsionit të Transparency International; dhe ne jemi rritur me 22 vende në Indeksin e Lirisë së Medias të Reporterëve pa Kufij. Ne jemi të parët në Ballkanin Perëndimor, të dytët në Evropë dhe të tretët në botë për përmirësimin e të drejtave civile dhe politike, sipas Freedom House, si dhe të parët në Ballkanin Perëndimor në Indeksin e Demokracisë Zgjedhore të Institutit V-Dem. Në vitin 2022, Projekti Botëror i Drejtësisë e renditi Kosovën të dytën në të gjithë botën për përmirësimin më të madh në sundimin e ligjit, edhe pse shumica e vendeve pësuan rënie.

Në anën socio-ekonomike të ekuacionit, reformat tona demokratike janë shoqëruar me rritje të konsiderueshme të prosperitetit dhe pasurisë, të shpërndara gjerësisht në shoqërinë tonë. Gjatë tre viteve të fundit, ne kemi rritur buxhetin tonë me 35%, me përfitimet më të mëdha për qytetarët më të pafavorizuar. Në veçanti, ne kemi futur subvencione për neonatalin dhe kujdesin ndaj fëmijëve; e bëri publik arsimin e lartë pa pagesë; përmirësimi i kushteve të banimit për komunitetet pakicë etnike; rritja e pensioneve për personat me aftësi të kufizuara; dhe ofroi stimuj të sektorit privat për të nxitur punësimin midis grave dhe të rinjve. Sipas Bankës Botërore, Kosova ka ofruar pakon më bujare të ndihmës në Ballkanin Perëndimor, si përqindje e PBB-së, për t’i ndihmuar qytetarët të përballen me krizën globale të energjisë dhe kostos së jetesës. IHD-të janë dyfishuar në tre vitet e fundit, po ashtu edhe eksportet tona, ndërsa deficiti ynë tregtar është tkurrur me një të tretën. Dhe më e rëndësishmja, axhenda jonë progresive, social-demokratike nuk është financuar nga shpenzimet e paqëndrueshme. Përkundrazi, rritja me 35% e buxhetit tonë që nga viti 2021 është nxitur nga një rritje me dy të tretat e të ardhurave tatimore gjatë së njëjtës periudhë, pa ndryshime në politikën fiskale. Unë mendoj se kur njerëzit shohin se nuk ka korrupsion në qeveri, ata janë më të gatshëm të kontribuojnë dhe të paguajnë taksa dhe të eliminojnë ekonominë gri. Dhe kur njerëzit janë me shpresë, ata më mirë shpenzojnë sesa kursejnë, gjë që është e mirë për jetën e tyre dhe ekonominë e përgjithshme. Kjo ka rezultuar në rënien e borxhit tonë publik vitin e kaluar në nivelin më të ulët historik prej 17% të PBB-së – më i ulët se çdo vend aktual i BE-së.

Për qeverinë time, të jesh besnik ndaj parimeve social-demokratike do të thotë më shumë sesa promovim i drejtësisë dhe barazisë brenda kufijve tanë, por edhe përtej tyre. Republika e Kosovës kërkon jo vetëm të njihet nga bashkësia ndërkombëtare, por edhe të jetë një kontribues aktiv në adresimin e sfidave madhore me të cilat ballafaqohet bota aktualisht.

Vendosmëria jonë për të qenë një anëtar i përgjegjshëm i komunitetit botëror është ndoshta më i dukshëm në kontekstin e ndryshimeve klimatike. Kosova nuk ka qenë – as historikisht, as aktualisht – një kontribues i madh në emetimet e gazeve serrë. E megjithatë, ne kemi demonstruar një angazhim të vendosur për një tranzicion të gjelbër dhe zbutjen e klimës. Kjo përkundër faktit se ne jemi në rezervat e pesta më të mëdha në botë dhe të dytë më të madhe të linjitit në Evropë.

Muajin e kaluar, ne përfunduam ankandin tonë të parë 100 MW diellor, me një numër ankandesh të mëtejshme në tubacion për projektet e ardhshme diellore dhe të erës. Me financimin e BE-së, ne kemi subvencionuar familjet dhe bizneset për të ndërmarrë hapa për të reduktuar përdorimin e tyre të energjisë. Ne i shpërblejmë ata që kursejnë. Me mbështetjen e BE-së, Bankës Botërore dhe BERZH-it, ne kemi përmirësuar efikasitetin energjetik të ndërtesave publike. Dhe ne kemi një axhendë ambicioze të projekteve të infrastrukturës së gjelbër që do të reduktojë ndjeshëm emetimet tona agregate. Një projekt i tillë, për shembull, është hekurudha Prishtinë-Durrës. Kjo hekurudhë do të lidhë portin më të afërt me kryeqytetin tonë, duke reduktuar në mënyrë drastike emetimet nga kamionët dhe automobilat e tjerë që përdoren për transportin e mallrave përmes autostradës aktuale që kemi. Ne jemi në proces të kërkimit të kredive dhe granteve ndërkombëtare për të kontribuar në këtë projekt dhe të tjerë si ai, së bashku me Qeverinë tonë.

Sigurisht, detyra më e madhe që çdo vend ka sipas ligjit ndërkombëtar është ajo e paqes. Siç e dini vetë, marrëdhëniet paqësore dhe të fqinjësisë së mirë nuk janë gjithmonë të lehta. Në rastin e Kosovës dhe Serbisë, marrëdhëniet e tilla vështirësohen veçanërisht nga fakti se kanë kaluar vetëm 25 vjet nga epoka e represionit brutal të Sllobodan Millosheviqit, e cila kulmoi me luftë dhe gjenocid kundër popullit tonë. Por ne në Kosovë nuk jemi dorëzuar. Siç e thashë muajin e kaluar në fjalimin tim në Këshillin e Sigurimit të OKB-së, ne duhet të pajtohemi me atë që ka ndodhur në të kaluarën, por absolutisht nuk kërkojmë hakmarrje për të. E drejta është drejtësi duke mos u hakmarrë.

Dëshira jonë për paqe ilustrohet nga një Marrëveshje Themelore që arritëm me Serbinë – pothuajse saktësisht një vit më parë, më 27 shkurt 2023 – në një proces të lehtësuar nga Bashkimi Evropian dhe të mbështetur nga Shtetet e Bashkuara. Marrëveshja Themelore është modeluar sipas Traktatit Bazë të vitit 1972 ndërmjet Gjermanisë Lindore dhe Perëndimore. Asokohe ish-kancelari gjerman, Willy Brandt, Ostpolitik; Jeto dhe le të jetojë, njohje reciproke de facto midis dy Gjermanive, e cila më pas i parapriu vendeve në OKB për të dyja Gjermanitë në shtator 1973. Ai shprehimisht thirret Kartën e OKB-së si dritën udhëzuese që rregullon marrëdhëniet midis vendeve tona. Si i tillë, ai bazohet në idealin themelor të paqes ndërmjet kombeve sovrane.
Fatkeqësisht, që kur arritëm marrëveshjen – Traktatin Themelor – Serbia menjëherë filloi të tërhiqet nga ajo, madje ka refuzuar ta nënshkruajë atë. Së paku tetë nga njëmbëdhjetë nenet e Marrëveshjes Themelore janë shkelur nga Serbia dhe fatkeqësisht lehtësuesit, ndërmjetësuesit në Bruksel, të cilët supozohej të ishin arbitra, nuk bilbilitën kur vërejtën një shkelje. Dhe në fund, kryeministrja, znj. Ana Brnabiq, i dërgoi një letër BE-së më 13 dhjetor, duke thënë se marrëveshja nuk është ligjërisht e detyrueshme. Më e keqja është se në të njëjtën letër thuhet se Serbia refuzon të respektojë integritetin territorial të Kosovës, duke rezervuar kështu të drejtën për të pushtuar vendin tonë sipas dëshirës.

Pra, ne kemi arritur një marrëveshje. Presidenti i Serbisë tha po, për të mos nënshkruar dhe tani e ka këtë pendim të blerësit se është penduar që ka thënë po. Nuk është e lehtë të mbetesh mbështetës i një marrëveshjeje kur pala tjetër vazhdimisht e shkel, e denigron dhe e refuzon atë. Është edhe më e vështirë të mbash besim në perspektivat e paqes dhe marrëdhënieve të mira fqinjësore me një vend që refuzon as të njohë ekzistencën tonë dhe sponsorizon bandat kriminale dhe terroriste që veprojnë në territorin tonë. Por ne në Kosovë kemi një bërthamë të palëkundur të optimizmit. Ne kurrë nuk mund – dhe nuk do të heqim dorë nga shpresa. Fakti që ne nuk e kemi braktisur marrëveshjen pavarësisht përpjekjeve të përsëritura të Serbisë për ta minuar atë, është një dëshmi e përkushtimit tonë të hekurt për paqen me Serbinë – dhe me të gjitha shtetet e botës. Është gjithashtu një dëshmi se sa shumë e vlerësojmë partneritetin tonë me BE-në dhe SHBA-në.
Në fund të fundit, siguria e Kosovës nuk është vetëm prioritet kombëtar por edhe evropian. Kanë kaluar dy vjet që nga fillimi i luftës në Ukrainë. Janë humbur jetë të panumërta të pafajshëm, me 6 milionë refugjatë që ikën nga vendi dhe miliona të tjerë të zhvendosur brenda vendit. Kjo ngjarje tragjike ka nënvizuar se autoritarizmi rus përbën një kërcënim të prekshëm, jo thjesht teorik. Për një kohë të gjatë, Evropa ka vepruar me besimin se çdo përshkallëzim i këtij kërcënimi nuk do të përfshinte konflikt të dhunshëm. Megjithatë, ne duhet ta përshtatim politikën tonë me realitetet e kërcënimeve me të cilat përballemi.
Kosova dhe rajoni përreth janë veçanërisht të ndjeshme ndaj ndikimit të Rusisë, kryesisht për shkak të aleancës së ngushtë të Serbisë me Rusinë. Serbia është i vetmi vend evropian përveç Bjellorusisë që nuk vendos sanksione ndaj Federatës Ruse. Dhe mban lidhje të thella ekonomike dhe politike me vendin. Në parlamentin e fundit të Serbisë, 99 nga 250 deputetë, pothuajse 40% ishin gjithashtu anëtarë të grupit të miqësisë Serbi-Rusi. Kemi grupe miqësie parlamentare ne të gjitha vendet që na kanë njohur dhe maksimumi një duzinë deputetë janë anëtarë por jo 99 në asnjë rast.

Meqë e nisa me shpresë, do të doja të përfundoja edhe me këtë ide. Shpresa është me të vërtetë një forcë e fuqishme, por ajo duhet të ushqehet dhe të mbahet. Shpresa do të thotë punë, do të thotë punë, do të thotë angazhim. Brenda një vendi, ruajtja e shpresës mbështetet përmes demokracisë. Ajo varet nga sigurimi që njerëzit të kenë besim se kontributet e tyre për shtetin do të japin rezultate domethënëse. Ai përfshin nxitjen e një dialogu të vazhdueshëm midis qytetarëve dhe shtetit, në vend që të ngrejë barriera që izolojnë qeverinë nga populli i saj.

Në nivel rajonal dhe kontinental, shpresa mbështetet përmes partneriteteve dhe shtrirjes. Kjo thekson rëndësinë e marrëdhënieve të barabarta dhe reciproke ndërmjet shteteve. Ata që janë të përkushtuar për ndërtimin, mbrojtjen dhe avancimin e demokracive nuk duhet të ndihen të izoluar. Ndjenja e të qenit i përjashtuar pavarësisht përpjekjeve të vazhdueshme është thellësisht e dëmshme për shpresën.
Në Kosovë, pritja e zgjatur për liberalizimin e vizave Shengen e ilustron këtë ndjenjë. Pavarësisht se i ka përmbushur kriteret kohë më parë, Kosovës iu desh shumë më shumë kohë për të marrë liberalizimin në krahasim me vendet fqinje. Kishim 95 kritere për të përmbushur në krahasim me rreth 40 që ishin vendosur për Shqipërinë, Malin e Zi apo Maqedoninë e Veriut.

Liberalizimi më në fund hyri në fuqi më 1 janar të këtij viti, por rrugëtimi ynë drejt integrimit në BE nuk duhet të përsërisë këtë pritje tepër të gjatë. Vendet e përkushtuara për të ushqyer demokracitë, pavarësisht se përballen me sfida të dukshme, duhet të ndihen të përfshira në komunitetin më të gjerë të kombeve. Dhe ne duam t’i bashkohemi edhe Bashkimit Evropian dhe NATO-s, dhe Këshillit të Evropës jo thjesht për të përfituar, por edhe për të kontribuar.

Ne nuk po përballemi më vetëm me kërcënime teorike. Ngritja e së djathtës ekstreme përbën një rrezik të prekshëm dhe dhuna mbetet një shqetësim urgjent. Veprimet tona duhet t’i përgjigjen me forcë këtyre sfidave të rënda. Vetëm atëherë mund ta mbajmë të gjallë shpresën dhe ta kthejmë atë shpresë në realitetin tonë të ri.

Faleminderit shumë.

Last modified: 4 Mars, 2024