Poštovani bivši politički zatvorenici: Hydajet Hyseni, Gani Krasniqi, Selatin Novosella, Berat Luzha, Meriman Braha i mnogi, mnogi drugi koji ste se danas okupili povodom 20. godišnjice smrti našeg druga, Azem Beqiri,
Poštovani invalidi i veterani Oslobodilačke Vojske Kosova, porodice palih boraca, poslanici Skupštine Republike, kolege iz Vlade, politički aktivisti, profesori i akademici, istraživači i studenti,
Danas u podne okupili smo se ovde u Albanološkom institutu povodom 20. godišnjice smrti Azema Beqirija, aktiviste i političkog zatvorenika, jednog od najranijih među grupama i generacijama političkih zatvorenika na Kosovu. Mogli smo i danas imati Azema Beqirija među nama, evo i poštovana porodica Beqiri, jer bi on sada imao 86 godina, dok je prerano preminuo u 66. godini 2005. godine.
Tokom 20. veka, veka balkanskih i dva svetskih ratova, i Hladnog rata, ali i ratova u Jugoslaviji koji su kulminirali genocidom nad albanskim narodom na Kosovu, u proleće 1999. godine, mi Albanci smo proveli čitav vek ispunjen višestrukim naporima i intenzivnim pokretima za slobodu. Na tom putu, Albanci, ostavljeni bez svoje volje pod Jugoslavijom, postali su žrtve divljih diktatorskih i fašističkih režima, hegemonističkih genocidnih režima, sa kojima se moralo beskrajno i neumorno boriti kako bismo stekli oslobođenje, slobodu.
Među muškarcima i ženama koji su svojom posvećenošću održali borbu Albanaca za slobodu, bio je Azem Beqiri, koji je imao 24 godine kada je svoju političku volju usmerio u organizaciju Lëvizja Revolucionare për Bashkimi e Shqiptarëve (LRBSH), (Revolucionarni pokret za ujedinjenje Albanaca). Ova organizacija, LRBSH, formirana je u septembru 1963. godine od strane grupe koju je okupio tada mladi novinar i pisac Adem Demaçi, koji je takođe preuzeo njeno vođstvo. Azem je bio deo LRBSH-a od njenog osnivanja, ali umesto da pokušam da prođem kroz njegov politički profil, smatram da je najbolje da pročitam neke delove optužnice protiv njega.
Azem Beqiri je uhapšen 7. juna 1964. godine, pre tačno 61 godine, a dva meseca kasnije je uključen u optužnicu koju je podiglo tadašnje Okružno javno tužilaštvo u Prištini 15. avgusta 1964. godine, zajedno sa Adem Demaçi, Sabit Ratkoceri, Hazir Shala, Selahudin Daci, Abdyl Lahu, Ahmet Haxhiu, Xhafer Mahmutxhiku, Dibran Bajraktari i Sabri Novosella, Tefik Sahiti i Nijazi Saraçogllu. Svi su bili zajednički optuženi po članovima 44, 145, kao i 249, 250 i 251 Krivičnog zakona Jugoslavije.
Naveden peti po redu, za njega je pisalo: Azem Beqiri, službenik iz Prištine, koji živi u ulici „Svetozar Marković“ br. 19, rođen 1939. godine u Gornjoj Dumnici, od oca Adema i majke Sherife, rođene Osmani, Albanac, državljanin SFRJ, oženjen, bez dece, završio dva razreda srednje škole, takođe je odslužio vojni rok, nije imućan, neosuđivan, i nalazi se u istražnom zatvoru od 8. juna 1964. godine.
U optužnici, optuženi Azem Beqiri je u septembru 1963. godine, nakon povezivanja sa optuženim Adem Demaçi, postao član neprijateljske ilegalne organizacije u Prištini, kako je tamo rečeno, i istovremeno je učestvovao u formiranju ilegalne grupe na tajnom sastanku u kući optuženog Adem Demaçi, a zatim je aktivno radio na njenom daljem širenju kroz pridobijanje drugih ljudi, za šta je razgovarao sa 6 ljudi, uključujući Vezir Ukaj i Faik Osmani i preduzeo korake da, uz pomoć optuženog Xhafer Mahmutxhiku, formira rukovodstvo neprijateljske ilegalne grupe u Podujevu; održao je mnoge sastanke sa članovima ilegalne organizacije; takođe je učestvovao na mnogim sastancima takozvanog višeg rukovodstva ilegalne organizacije u Prištini; održavao je stalni kontakt sa optuženim Adem Demaçi i postao član ilegalne grupe u Prištini; davao je novac ilegalnoj organizaciji u iznosu navedenom u optužnici od 18.000 dinara; napisao je tekst stiha o albanskoj zastavi, a zatim angažovao osobu da podigne tu zastavu u selu Letanc i pomogao Vezir Ukaj da opiše i umnoži Program ilegalne organizacije, čime je, kako je tada rečeno, učestvovao u formiranju grupe ljudi, koja je imala nameru da izvrši kontrarevolucionarni napad, na državni i društveni poredak SFRJ, na njen teritorijalni integritet, a dalje je rečeno da uništava jedinstvo naroda Jugoslavije, čime je počinio krivično delo udruživanja protiv naroda i države, iz člana 117, u vezi sa članovima 100 i 101 Krivičnog zakonika, tadašnjeg vremena. Dakle, evo šta je rečeno u optužnici protiv Azema Beqirija i drugih u to vreme, što pokazuje i njihovu odlučnost ali i strah okupatorskog režima, tadašnjih okupatora, prema LRBSH, koju je predvodio Adem Demaçi, i u kojoj je Azem Beqiri bio veoma aktivan.
Dve nedelje kasnije, 1. septembra 1964. godine, Okružni sud u Prištini proglasio je 12 optuženih krivima i osudio ih, uključujući i Azema Beqirija, na 10 godina zatvora. Nakon zahteva za smanjenje kazne, 5. februara 1965. godine, smanjili su kaznu sa 10 godina na 7 godina zatvora. U međuvremenu, tri godine kasnije, 26. aprila 1968. godine, nakon pada Rankovića, Vrhovni sud Srbije poništio je odluku Okružnog suda u Prištini od 1. septembra 1964. godine i osudio Azema Beqirija na kaznu zatvora od 3 godine i 11 meseci.
Čak i nakon puštanja iz zatvora, Azem Beqiri je radio još više nego pre zatvora. Uvek je pronalazio načine i kanale komunikacije za svoje političke aktivnosti sa prijateljima. U međuvremenu, u narednim decenijama, u stotinama političkih suđenja, jugoslovenska vlast kojom je dominirala Srbija osudila bi svu našu omladinu na zatvor, i ne samo njih, hiljade i hiljade Albanaca, sve dok sredinom 1980-ih to je dostiglo vrhunac vracajuci Albance u najprogonjeniju etničku zajednicu u celoj Evropi, i politički suđeni i zatvoreni na starom kontinentu.
A prema nekim podacima, Albanci su u zatvoru održali ukupno 666 vekova u bivšoj Jugoslaviji, i upravo su oni koji su izašli iz malog zatvora u veliki zatvor organizovali probijanje velikog zatvora, oslobođenje Kosova u Republiku koju danas uživamo.
Pošto sam imao sreću da radim za Baci Adema kao sekretar u njegovoj kancelariji u Prištini, kada je Adem Demaçi bio generalni politički predstavnik OVK-a, upoznao sam preko njega sve njegove prijatelje i generaciju aktivista i političkih zatvorenika. A Azem Beqiri je bio osoba koja nikada nije ostavljala Baci Adema samog, u Savetu za zaštitu ljudskih prava i sloboda, u Parlamentarnoj stranci, pa čak i u političkom predstavništvu OVK-a, čak i posle rata.
A Azema Beqirija, koji je nastavio svoje druženje i angažman sa svojim Baci Adem Demaçi, mogla je zaustaviti samo jedna stvar: smrt, koja ga je prerano odnela 2005. godine. Budući da sam i ja jedan od vas kao bivši politički zatvorenik i ističući ove podatke o političkoj aktivnosti, a posebno o strahu srpsko-jugoslovenske vlasti prema Azemu Beqiriju, prema LRBSH, nadam se da smo danas sa svima vama obnovili naša sećanja i poštovanje za Azema Beqirija.
Neka se Azem Beqiri seća i poštuje od generacija koja su ga poznavala i čule za njega, i istorije takođe.
Hvala Vam puno!
